Życie i kult bł. Bronisławy

        Pierwszą źródłowo potwierdzoną informacją o bł. Bronisławie jest zapis w Liber mortuorum monasterii Sancti Vincentii Ordinis Praemonstratensis wydanej w 1887 roku i powtórnie, w nowym opracowaniu, w 1971 roku jako nekrolog opactwa św. Wincentego we Wrocławiu. Nekrolog ten zawiera liczne wiadomości o norbertańskich klasztorach rozrzuconych po całej Polsce, a w zasadniczym korpusie był spisywany w latach 1253–1289. W tym właśnie zasadniczym korpusie księgi zmarłych została wymieniona wśród innych pod datą 5 kwietnia, ręką XIII-wieczną, Bonislaua soror de Zwirincia. W dniu następnym, 6 kwietnia, ta sama ręka poprawiła zapis imienia na Bronislaua.
 Druga źródłowa informacja o bł. Bronisławie pochodzi z żywota św. Jacka. Napisał go Stanisław z Krakowa, lektor krakowskiego klasztoru Dominikanów, w połowie XIV wieku. Rękopis był niegdyś własnością tegoż klasztoru; w 1589 roku zawiózł go do Rzymu, na potrzeby procesu kanonizacyjnego św.  Jacka, o.  Seweryn z Lubomla i rękopis pozostał do dziś w Bibliotece Watykańskiej, w zbiorach książąt Chigich. W Polsce został wydany drukiem w 1884 roku, a w tłumaczeniu polskim w 1994 roku, w 400-lecie kanonizacji św. Jacka. W żywocie tym, spisanym do roku 1352, ale zawierającym również dane z połowy XIII wieku zebrane ze starszych relacji, kronik, ksiąg zmarłych i z Libri miraculorum, znajduje się pod rokiem 1257 opis cudownej wizji, quam habuit soror Bronislaua de sancto Iazechone. Wizja ta została uznana w procesie beatyfikacyjnym Bronisławy za zaistniały fakt historyczny, potwierdzony bullą papieża Klemensa VIII w 1594 roku przy kanonizacji św. Jacka.
Z tekstu Stanisława z Krakowa z 1352 roku, poza opisem samej wizji, można wydobyć kilka informacji odnośnie do pochodzenia bł.  Bronisławy, jej osobowości i życia w zakonie. Autor pisze: Fuit quedam nobilis domicella nomine Bronislaua, plus quam ąuadraginta annis deuote Deo seruiens in cenobio sororum, quod uulgariter dicitur Zwerinecz . . .  concepta deuocione in die assumpcionis Virginis Gloriose, posita in oratione depressa est leui sopore i dalej, po zniknięciu wizji: stupefacta de uisione, a więc Bronisława pochodziła ze szlacheckiego rodu i musiała się urodzić w latach 1200–1203, skoro do roku 1257, roku śmierci św. Jacka, więcej niż 40 lat w klasztorze na Zwierzyńcu deuote Bogu służyła.
To określenie deuote, łącznie z powtórzeniem niżej, że była concepta deuocione, podkreśla jej pobożność, świątobliwość, gorliwość w służbie Bożej, głębokie pogrążenie w nabożeństwie, bogobojność. Użycie zaś słów posita in oratione oznacza zatopienie się w modlitwie, w rozmyślaniach, aż do zachwyceń jakby w lekkim śnie. Po wizji natomiast była nią stupefacta – zadziwiona, oszołomiona. Musiała też być osobą energiczną, szybko działającą, zdecydowaną, skoro natychmiast po doznaniu tak zdumiewającej wizji, dobrawszy dla bezpieczeństwa zapewne i przyzwoitości dwie siostry zakonne, udała się celeriter do odległego klasztoru Dominikanów, by opowiedzieć im o swoim widzeniu.
Narastała również tradycja ustna związana z osobą bł.  Bronisławy, mająca wszelkie cechy prawdopodobieństwa. Taki jest zapis w rękopisach klasztornych dotyczący czasu pierwszego napadu Tatarów na Polskę w 1241 roku. Miała ona wówczas piastować godność magistry, czyli ówcześnie przeoryszy klasztoru na Zwierzyńcu, i w obliczu grożącego najazdu Tatarów, który niósł ze sobą pożogę, grabieże, gwałty, niewolę i śmierć – miała wyprowadzić siostry poza klasztor i schronić się z nimi w okolicznych lasach i skałach; miejsce to do dzisiaj jest nazywane Panieńskimi Skałami na pamiątkę tego wydarzenia.
O ile rolę i udział bł.  Bronisławy w pierwszym najeździe Tatarów określiły przekazy ustne – choć to mogło być prawdopodobne, bo wskazywałoby na jej roztropność, męstwo i szybkość decyzji – to sam napad Tatarów w roku 1241 na Polskę, przejście ich krwawym szlakiem przez Kraków na Śląsk jest faktem stwierdzonym źródłowo. Takim też faktem były następne najazdy Tatarów na ziemie polskie, drugi w latach 1259–1260 i trzeci w latach 1287–1288.
Wszystkie najazdy pozostawiały zgliszcza i ruiny, a ofiarą padały głównie nie grody obronne otoczone murami, ale osady i wsie poza murami miast. A Zwierzyniec leżał właśnie daleko, jak na ówczesne stosunki przestrzenne, poza murami Krakowa, na drodze marszu Tatarów na zachód, jako pierwszy więc był narażony na zagładę. Wobec takiej nawały tatarskiej żadne współczesne miejscowe źródła pisane nie mogły się dochować. Po przejściu zaś Tatarów trzeba było odbudować ruiny kościoła i klasztoru, ułożyć na nowo życie klasztornej społeczności i głównie przekazy ustne mogły informować o sprawach minionych, nie był to czas na spisywanie miejscowej kroniki.
Dlatego też pisemne przekazy o bł. Bronisławie z XIII wieku przetrwały w odległym zakonie tej samej reguły premonstratensów we Wrocławiu, a obszerniejszy zapis jej wizji o chwale pośmiertnej św. Jacka został dokonany również poza macierzystym klasztorem błogosławionej, bo u krakowskich dominikanów i to prawie sto lat po jej śmierci. Dowodzi to jednak również, że pamięć o bł.  Bronisławie i jej widzeniu była ciągle żywa, przetrwała w tradycji klasztornej, a także w tradycji dominikańskiej. Zapis ten przeniósł też pamięć o bł. Bronisławie do XVI wieku, jako że został odnotowany w bulli kanonizacyjnej św. Jacka w 1594 roku.
Od tej pory zainteresowanie zwierzyniec-ką norbertanką stale wzrastało.
W roku 1600 ukazał się Katalog świętych i błogosławionych Męczenników, Wyznawców, Panien i Pań Korony Polskiey y Miasta Krakowa, w którym wpisano imiona 70 osób i podano daty ich śmierci – na 59. miejscu jest „Błogosławiona Bronisława Zakonu Premonstrateńskiego za Zwierzencu 1259”. Katalog ten potwierdził Mistrz Pałacu Apostolskiego G. M. Guanzelli w Rzymie w tymże roku 1600. W roku 1604 wpisano jej imię z tytułem błogosławionej w Poczet Patronów Królestwa Polskiego. Rzecz ma charakter graficznego obrazu Orła Białego Polski, została wykonana w Rzymie cum privilegio Summi Pontificis. W 1650 roku umieszczono wezwanie Bronisławy, również z tym tytułem beata, w litanii błogosławionych całego zakonu norbertańskiego, podkreślając, iż jaśniała castitate et virtutibus. W roku 1785 ukazała się drukiem w Krakowie, z aprobatą cenzora A.  Domaszewskiego, Litania o Błogosławioney Bronisławie, w której kilkanaście wezwań podkreśla jej cnoty heroiczne. W roku 1839 litanię tę, w tłumaczeniu na język łaciński, włączono do materiałów beatyfikacyjnych jako Litaniae de Beata Bronislavia.
Papież Grzegorz XVI zatwierdził 23 sierpnia 1839 roku kult sługi Bożej Bronisławy de casu excepto, Pius IX rozszerzył kult na diecezję wrocławską, Leon XIII na cały zakon norbertański, a Paweł VI ogłosił bł.  Bronisławę w 1978 roku drugorzędną patronką diecezji opolskiej. Obecnie kult bł.  Bronisławy jest powszechny, prośby i podziękowania za otrzymane za jej przyczyną łaski płyną z całego świata.
W kościele na Zwierzyńcu odprawia się co roku w dniach 1–3 września poświęconych jej wspomnieniu uroczyste triduum przed ołtarzem, na którym spoczywają jej relikwie; odmawiana jest nieustająca nowenna z licznym udziałem księży i wiernych, w czasie której oddawana jest jej cześć oraz dołączane są prośby i podziękowania wiernych. W czasie nowenny odmawiana jest też litania; jedne z najstarszych wezwań pochodzą z 1779 roku (AB XXII/66) i z 1785 roku (AB V/1), a najnowsze z okresu posoborowego. W kościele PP. Norbertanek odmawiane są Godzinki o bł.  Bronisławie (AB V/1), a od 1614 roku śpiewano Pieśń na cześć i honor bł.  Bronisławy (AB XXII /l); pieśni na jej cześć powstawały też spontanicznie w późniejszych wiekach, aż do naszych czasów, w różnych układach, tekstach i instrumentalizacji (od 1759 roku – AB XV/1).
Przed ołtarzem bł.  Bronisławy odprawiane są też liczne Msze św. w indywidualnych intencjach wiernych; intencje są odnotowywane w specjalnych księgach Mszy św. (AB IX/1–5).
Liczne parafie w Polsce i na całym świecie, a także mnóstwo wiernych prosi ciągle klasztor zwierzyniecki o przysłanie relikwii bł.  Bronisławy (AB XII/1–3). W Ameryce istnieją kościoły pod jej wezwaniem, budowane są kaplice i kapliczki jej poświęcone, w wielu kościołach znajdują się jej obrazy, witraże, rzeźby (ikonografia bł.  Bronisławy jest prezentowana w Albumach pod sygn. AB XXV/1–7/–).
Kult Bronisławy to również tysiące podziękowań za łaski otrzymane za jej pośrednictwem oraz tysiące próśb o pomoc w różnych ciężkich sprawach życiowych. Płyną one z różnych stron kraju, i z całego świata od ludzi wszystkich stanów, narodów i wykształcenia, a w ostatnim ćwierćwieczu suma ich wzrasta sukcesywnie (AB III/1–36 i AB VI/1–6; ABVII 1–18). Są też liczne podziękowania za otrzymane łaski uznane przez proszących za doznany cud (AB VIII /1–11). Potwierdzony aktualnie przez lekarzy cud zdziałany za przyczyną bł.  Bronisławy to sprawa uzdrowienia z raka skóry Romualdy Unickiej (AB VIII/l 2). Dowodem wdzięczności uzdrowionej za cudowne wyleczenie jest złożenie w sierpniu 2000 roku cennego wotum; dziesiątki wotów złożono bł.  Bronisławie za wysłuchanie próśb i otrzymane łaski (AB XXVIII/1–107).
Przez cały okres od czasu beatyfikacji do dziś wierni odbywają pielgrzymki do grobu i relikwii bł.  Bronisławy i do miejsc związanych z jej kultem; fakt oddania jej hołdu jest zapisywany w księgach pamiątkowych dla pielgrzymów (AB X/1–5).
Jeszcze przed beatyfikacją, od 1600 roku, nazywano ją często w pismach, modlitwach i literaturze jej poświęconej błogosławioną, a czasem też świętą. Literatura jej poświęcona i na jej temat, ujmowana w różnych aspektach, liczy setki pozycji, m. in. rękopisy, druki, artykuły prasowe, druki okolicznościowe, albumy, sztuki sceniczne, materiały popularyzacyjne do rozpowszechniania, obrazki z tekstami modlitw i informacjami biograficznymi i hagiograficznymi o błogosławionej (AB XX– AB XXVIII) wydawane od połowy XVIII wieku po dzień dzisiejszy.
W 1939 roku klasztor zwierzyniecki przygotował uroczyste obchody setnej rocznicy beatyfikacji bł.  Bronisławy na dzień jej święta, 1 września, ale w tym dniu wybuchła druga wojna światowa. Nad obchodami objął patronat kard. Adam Stefan Sapieha. W czasie okupacji i zaraz po wojnie klasztor PP. Norbertanek kontynuował z wielkim staraniem sprawę kanonizacji błogosławionej (AB II/1–13). W tej sprawie wypowiadali się i gorąco popierali starania wierni oraz hierarchowie Kościoła w Polsce i za granicą, biskupi wszystkich diecezji i kardynałowie August Hlond, Stefan Wyszyński, Franciszek Macharski oraz papież Jan Paweł II, który jeszcze jako metropolita krakowski brał żywy udział w akcji na rzecz kanonizacji bł.  Bronisławy, odprawiał Msze św. i wygłaszał homilie (AB XIV/1–4). Obecnie na rzecz zebrania całej dokumentacji w sprawie kanonizacji bł.  Bronisławy działa Komisja Historyczna powołana 19 czerwca 2002 roku przez kard. Franciszka Macharskiego.
Materiał źródłowy jest obszerny i wymaga dalszych wnikliwych penetracji i analiz. Dotychczasowe poszukiwania i analiza materiału już wykazały istnienie nieprzerwanego kultu publicznego od czasu śmierci Bronisławy, a przetrwanie sławy jej świętości do obecnej chwili dało podstawę ukazania heroicznych cnót bł.  Bronisławy, tak cnót poszczególnych, jak i w ogólności.
Wacława Szelińska
_________
Prof. dr hab. W. Szelińska jest przewodniczącą Komisji Historycznej w sprawie kanonizacyjnej bł.  Bronisławy. Tekst opracowany w Krakowie w listopadzie 2007. AB – Archiwum Kultu Błogosławionej Bronisławy, Kraków 2001 (maszynopis), w: Archiwum SS.  Norbertanek na Zwierzyńcu w Krakowie.